Binnenkijken bij kunstenaar Merijn Bolink

Spelen met de toekomst

​

De Amsterdamse kunstenaar Merijn Bolink (1967) ontdekt en creëert als een wetenschapper. Het gaat hem om ‘de ziel van dingen’ bloot te leggen. Een bezoek aan zijn atelier.

 

Tekst en beeld van Koos de Wilt voor COLLECT

​

Het is een geordende chaos in de studio in het voormalige schoolgebouw in de Indische buurt in Amsterdam. In het midden van het atelier een enorme vleugel met erop boeken, gereedschap en eindeloos veel spulletjes die gebruikt zijn en worden in zijn kunstwerken. Naast de piano twee kunststof stokstaartjes op ware grootte. Ze zijn bijna klaar voor de PAN. Eigenlijk zijn het twee robotjes die reageren op kleuren, de ene op rood en de ander op groen. De kopjes van de diertjes bewegen mee als ze de kleur herkennen. Bolink: ‘Het is een beschouwing op artificiële intelligentie. De vraag is namelijk of dat echt bestaat. Wanneer wordt een computer intelligent? Ik denk nu al twintig jaar na over of er sprake is van denken en bewustzijn achter het schermpje waarop we kijken. Soms betrap ik me erop dat het echt denken is en dan weer realiseer ik mij dat het gewoon het in kleine porties verdelen is van nullen en eentjes. En de vraag daarbij is: hoe anders werken onze eigen hersenen? Een theorie is dat wanneer de complexiteit van een computernetwerk die van onze hersenen evenaart of overtreft, bewustzijn mogelijk kan ontstaan. Uiteindelijk krijg je een machine die intelligenter is dan wij. Ik ben daar niet negatief over. Het is niet iets dat je tegen kunt houden. In een volgende fase zal er een intelligentie zijn die wereldwijd verbonden is. De vraag is dan wat die superintelligentie zal betekenen. Mensen denken dan al snel dat we dan de klos zijn. Maar misschien is die toekomst helemaal niet gewelddadig en kan die nieuwe intelligentie al de problemen oplossen waar we nu zo bang voor zijn. Het kan de hel worden, maar ook de hemel. Ik geloof in de goedheid van de ingenieurs van deze wereld. Uiteindelijk willen we toch dat alles werkt, zonder problemen.’ 

​

Sieraden en 3D-printen

De kunstenaar pakt sokkeltje met beeldjes die hij in 3D heeft afgedrukt met zijn nieuwe 3D-printer. Hij laat op zijn iPad een afbeelding zien van een aap en vijf slakken die rechtop proberen te lopen, als een mens. ‘Het heet Welkom in het post-antropoceen. Het gaat over dieren die zich, net als mensen, ook verder ontwikkelen. Het gaat over apen die naaktslakken leren lopen. Het is een beeld dat als een augmented reality naast een echt beeld van de aap neergezet kan worden, zoals hier in Assen. Het is eigenlijk de next step van wat Joseph Kosuth deed met een afbeelding van een stoel en de woordenboektekst van een stoel ernaast.’

​

Ik denk nu al twintig jaar na over of er sprake is van denken en bewustzijn achter het schermpje waarop we kijken. Soms betrap ik me erop dat het echt denken is en dan weer realiseer ik mij dat het gewoon het in kleine porties verdelen is van nullen en eentjes.

​

De vraagstelling van de kunstenaar is niet veel veranderd in de afgelopen decennia, de wereld en de mogelijkheden enorm. Bolink: ‘Met de nieuwe 3D-printer realiseer ik mij ineens wat er allemaal nog meer kan. Dat had ik eerder met deze snijmachine waarmee ik blaadjes in allerlei afbeeldingen kon versnijden. Ik heb er jarenlang mee geëxperimenteerd. Door dit werk ben ik misschien gevraagd om bij de sieradenafdeling te komen werken bij de Rietveld Academie. Jewellery – Linking Bodies heet de kunstrichting. Bij de Rietveld laten ze docenten met een andere achtergrond graag lesgeven in andere disciplines, dan leer je anders kijken. De ontwerpers Ruudt Peters en Gijs Bakker hebben die afdeling beroemd gemaakt. Nu heeft de afdeling een andere focus, het gaat meer over de wereld, over materiaalgebruik en over ethiek. Zomaar iets maken is er niet meer bij. En zomaar sieraden maken, leer je er ook niet meer. Kunstenaars leven daardoor met een been in de negentiende eeuw en met het andere been in de gedigitaliseerde wereld. Ik ben zelf verslaafd aan de app Night Café. Met een tekst die je intypt creëert de app afbeeldingen en filmpjes. Eigenlijk zijn het beelden zoals die voorheen door kunstenaars werden gemaakt. Ik had in de app een tekst opgegeven over de soep die nu in musea over kunstwerken worden gegooid en algoritmes maken daar dan beelden bij. Met die nieuwe technologie moet je je als kunstenaar verhouden. Ik word vrolijk van al die nieuwe techniek. Je kunt klagen over al die Van Moof fietsen in de stad, maar je kan ook denken: met elke nieuwe elektrische fiets rijdt er een auto minder. Over het Twitter van Elon Musk ben ik een stuk minder optimistisch. Via het Internet kan alles openbaar worden gemaakt. Ik denk dat je mensen tot een zekere hoogte moeten beschermen tegen alle ellende die dan op je afkomt. Een veeg teken vind ik dat Musk al die mensen heeft ontslagen.’

Dingen in de openbaarheid brengen en waar je niet omheen kunt, zoals Twitter van Musk, geldt ook voor kunst in de openbare ruimte, vindt de kunstenaar. ‘Dat is een hele verantwoordelijkheid die ik voel als ik zo’n werk maak. In de kunstwereld kun je veel meer vrij experimenteren, bijvoorbeeld kunst maken met artificial intelligence en robots, het fascinerende van kunst in de openbare ruimte is dat het voor iedereen is en dat je een werk maakt dat soms een heel leven lang voor iemands huis komt te staan. Midden in een woonwijk heb ik een beeld gemaakt van een mensenhoofd dat een schaap in de ogen kijkt. Het staat bij Flevoparkweg in Amsterdam en via via hoor ik dat Islamitische mensen het leuk vinden omdat schapen heel belangrijk zijn in hun cultuur. Oude Amsterdammers associëren het met een schapenboerderij die hier ooit was. Het beeld laat de relatie van de mens zien met dieren. Elk levend dier kan ons aankijken en dan gebeurt er iets bijzonders, al hebben beiden geen idee wat er in de ander omgaat. De waterstralen uit de ogen van de man zijn een vertaling van dat gevoel. Op dit moment maak ik bij de Falckstraat, vlak bij het Frederiksplein, een kruising tussen een speeltuin en een monument. Het wordt een beeld dat gaat over de tijd dat de nazi’s in een school daar een muur hadden gemaakt waarachter joodse kinderen les kregen. Die kinderen werden daar een voor een weggehaald en vermoord. De kinderen aan de voorkant hebben geprobeerd dat te voorkomen, veelal tevergeefs. Dat monument moet daar een uitdrukking van zijn, een soort anti-pestmonument dus. Opkomen voor iemand die wordt gepest. De bedoeling is dat kinderen er ook mee gaan spelen.’

​

'Het kan de hel worden, maar ook de hemel. Ik geloof in de goedheid van de ingenieurs van deze wereld. Uiteindelijk willen we toch dat alles werkt, zonder problemen.’ 

​

Geschiedenis en toekomst

De kunstenaar is altijd nieuwsgierig naar wat er komt. ‘Ik ben gefascineerd over de toekomst. Meer dan door de geschiedenis. Je kunt er bang van worden, maar je kunt ook denken dat er iets beters van kan komen. Als kind vond ik films als Blade Runner en Solaris geweldig, die gingen ook over de toekomst en hebben me gevormd. Ik was toen ook al gefascineerd door de kunst van Gilbert & George en Christian Boltanski. In hun werk zit de combinatie van humor en wanhoop. Over het donkerste van de mensheid en de lichtheid van een grol en dan alles ertussenin. Als je niks kan veranderen aan de toekomst, moet je het maar gewoon beschouwen. Dat voel ik zo ook.’

Het lijkt erop dat de kunstenaar alleen maar bezig is met de toekomst, maar hij kan de geschiedenis ook niet achter zich laten. Het zegt namelijk iets over de toekomst. Bolink: ‘Ik heb weinig met de geschiedenis, maar wel met wat de oorlog heeft gedaan met de Joden en nog steeds doet met de derde generatie. Als ik nu de vluchtelingen uit Syrië, uit Bosnië, Oekraïne en Somalië zie, dan realiseer is mij dat generaties duurt voordat hun verdriet is uitgewerkt en voordat ze verder kunnen. Mijn grootvader zat als Jood ondergedoken in zijn eigen huis. Hij had zelfs ook andere joden in zijn huis. Maar er mocht niets negatiefs gezegd worden over de Duitsers van mijn opa. Hij overleefde de oorlog omdat een Duitse soldaat die tijdens een razzia hoorde dat er mensen onder de vloer geluid maakten, deed alsof hij niets had gemerkt.

   

[2023]​

​