Tekst & beeld van Koos de Wilt voor Collect

 

Als Almere groeit moet kunst ook meegroeien, zo vindt kwartiermaker en projectdirecteur kunstmuseum Denise de Boer. Om dat te laten gebeuren moeten er initiatieven van bovenaf zijn én van onderaf. Daarnaast moeten er creatieve ideeën zijn voor de toekomst én ideeën uit de geschiedenis van de nog jonge stad. En daar hoort ook een onderdompeling in kunst bij, in een Flevolands museum. 

 

De wandeling start op een plek waar je in eerste instantie geen kunst verwacht, in het hart van de Citymall Almere, in een anonieme sfeer van grote winkels van bekende ketens. In een van de winkels is tijdelijk de pop-up expo Kunst is leuk gevestigd, een initiatief van twee kunstenaars die vonden dat er meer kunst moest zijn in de stad. ‘Er zijn in Almere veel kunstinitiatieven die van bovenaf zijn neergezet’, zegt Denise de Boer. ‘Dit is een voorbeeld van bottom-up initiatief, georganiseerd door de kunstenaars Foktje Verhoef en Anke Portier en begonnen met crowdfunding. In Almere gaat het steeds om een mix van beleid van bovenaf en eigen initiatief. Dat zie je bij de graffiti- en hiphop scene en bijvoorbeeld bij Oosterwold, de woonwijk van doe-het-zelfgebiedsontwikkeling. In die wijk is alles zoveel mogelijk duurzaam, ecologisch en zelfvoorzienend en kunnen mensen binnen kaders die zijn gesteld door de overheid hun eigen woondroom invullen.’ 

 

‘In ons museum willen we immersieve kunst laten zien, kunstwerelden laten zien waar je als bezoeker in kunt stappen en kan zien, aanraken, horen en voelen waardoor je op een andere manier naar de wereld leert kijken.’

 

Niets gaat vanzelf, ook niet in Almere. ‘Deze stad is een soort blank canvas’, zegt kunstenaar Foktje Verhoef. ‘Er is volop ruimte en je kunt en moet het hier vaak zelf doen, anders gebeurt het niet. Wij zijn deze kunstexpo met kromme tenen begonnen. Gestart als grap om tegen het elitaire van de kunstwereld te schoppen. We willen dat kunst te maken heeft met echte mensen. Kunst is leuk wil laagdrempelig zijn en dat mag best een beetje schuren.’ Volgens collega-kunstenaar Anke Portier moet de kunstexpo aansluiten bij wie Almere is. ‘Alles in Almere is hier gemengd’, zegt ze. ‘Het is vaak allemaal tegelijk, met heel veel crossovers: met muziek, straatkunst, mode en andere kunstvormen.’ Foktje: ‘Almere is heel jong, praktisch opgeleid en divers. Een kwart van de bevolking heeft een westerse achtergrond, de rest komt overal vandaan. Die diversiteit willen we aanspreken met kunst.’ Anke wijst naar een presentatie op een koolzaadkleurige gele achtergrond, de kleur van Flevoland. ‘Hier zie je allerlei mensen in uitgesproken kledingstijl die op het betongeweld van de stad zijn geplakt. Dat is Almere. Mensen die ziel geven aan de stad.’ 

 

Kwalitatieve groei 

Denise de Boer neemt afscheid van de kunstenaars en loopt de Citymall door langs een bord met de tekst ‘Morgen durf ik alles’. Het past haar, zo lijkt het. Ze wandelt het winkelcentrum verder uit naar Esplanade, de enorme boulevard aan het Weerwater, een grote plas die weer water is geworden. Al wandelend vertelt ze dat ze eerst bedrijfseconomie studeerde met de richting investment banking. Toen ze stage ging lopen ontdekte ze dat ze daar niet de rest van haar leven in wilde werken en ging toen kunstgeschiedenis studeren. ‘Een verademing was dat. Ik kwam erachter dat geld voor mij een middel is, geen doel. Maar juist de combinatie vind ik leuk, zakelijk zijn in de museale wereld. Ik heb een master in Museumstudies gedaan en ben stage gaan lopen bij het Amsterdam Museum. Daar zette ik met de directeur de fondsenwervingspoot op nadat in de tijd van Halbe Zijlstra ook het Amsterdam Museum flink was gekort. Na zes jaar was ik uitgeleerd en kreeg ik de kans aan de slag te gaan als adjunct-directeur bij het Frans Hals Museum, de zakelijke kant van het museum naast Ann Demeester. Een geweldig leuke baan! Het was dus helemaal niet de bedoeling dat ik kwartiermaker zou gaan worden van een kunstmuseum in Almere. Maar het was zo’n uitdaging en zo’n blijk van vertrouwen, dat ik er wel voor moest gaan.’  

 

‘Ik kwam erachter dat geld voor mij een middel is, geen doel. Maar juist de combinatie vind ik leuk, zakelijk zijn in de museale wereld.’

​

De kwartiermaker wijst naar de Kunstlinie, de stadsschouwburg in Almere voor theatervoorstellingen, exposities en lezingen. ‘Hier in de buurt zou ons definitieve museum bijvoorbeeld goed passen’, zegt Denise als ze uitkijkt over het gebied. ‘We weten nog niet precies waar, want het locatieonderzoek loopt nog volop, maar tot die tijd hebben we een tijdelijk onderkomen daar aan de overkant, op het terrein waar vanaf april 2022 de Floriade Expo zal zijn. Als voorloper van het grote, definitieve museum draaien we de komende jaren een museumpilot vanuit dit tijdelijke onderkomen, met een activiteitenprogramma dat door heel Almere en Flevoland gaat. Zo leren we de Flevolandse bewoners goed kennen, creëren we draagvlak en kunnen we ons museumconcept toetsen en valideren.’ Als Denise de auto instapt op weg naar de overzijde van het Weerwater, het oude eiland Utopia, het gebied waar de Floriade Expo zal plaatsvinden, vertelt ze waarom Almere eigenlijk een kunstmuseum moet krijgen. ‘Kunst is een onlosmakelijk onderdeel van van het stadse leven, het geeft kleur aan de stad. Almere moet de komende tijd groeien van 210 duizend naar 350 duizend inwoners en daar hoort ook een kwalitatieve groei bij. Het Rijk, de provincie en de gemeente hebben daarom geld bijeengebracht om onder andere ook beeldende kunst een plek te geven. In ons museum willen we immersieve kunst laten zien, kunstwerelden laten zien waar je je als bezoeker in kan onderdompelen en kan zien, aanraken, horen en voelen waardoor je op een andere manier naar de wereld leert kijken. Wij hebben hier in Almere daar de ruimte voor. Het mooie van dit type kunst is dat het geen voorkennis vraagt, iedereen kan erdoor worden aangesproken. Het is wel serieus, maar met een lage instap. Ik denk dat het kunst wordt die mooie plaatjes op gaat leveren.’ Een van de eerste activiteiten van de museumpilot is door Meike Ziegler ontworpen, een zogenaamd creatual. ‘Het Nieuw Flevo Peil is een meerdaags evenement rond een immersieve watersculptuur in het Weerwater van Almere. Met een team ‘collectors’ gaan we de provincie in en vragen de bewoners waar hun hart sneller van gaat kloppen. Vervolgens meten we hun hartslag, want die bepaalt het ritme van de watersculptuur. Alle hartslagen opgeteld tonen het positieve energieniveau van Flevoland: het Nieuw Flevo Peil, die het NAP zal overtreffen.’ 

 

‘Flevoland wordt internationaal gezien als een gebied van landart kunst. Dat is kunst waarbij er door kunstenaars ingrepen worden gedaan in het landschap.’

​

Growing Green Cities 

Aan de overkant wordt Floriade Expo opgebouwd, een zestig hectare groot tentoonstelling van wereldtuinbouw met groene oplossingen van innovators uit binnen- en buitenland die onze steden leuker, mooier en duurzamer moeten maken. Het park moet een feest worden van groen en technologie met als thema Growing Green Cities. Denise: ‘Er zijn net boompjes geplaatst en er is een parkeerterrein aangelegd en er wordt nu druk gewerkt aan de opbouw van allerlei paviljoens waaronder een tijdelijk kunstpaviljoen midden in een water. Denise: ‘Na de Floriade komt hier de woonwijk Hortus, een van de meest duurzame woonwijken van Europa. Voor die tijd wordt het dus de plek van Floriade Expo waar zo’n twee miljoen bezoekers worden verwacht. Wij krijgen hier met het kunstpaviljoen een centrale plek, eentje die er vervolgens voor minimaal vijf jaar zal blijven. Tegen die tijd hopen we dat het echte museum gebouwd wordt.’ Aan de kant van het water waar nu druk wordt gewerkt aan de fundering onder water is de woontoren Flores al bijna klaar. De woontoren zelf vormt het canvas voor het unieke gevelkunstwerk, een creatie van architectenbureau MVRDV, Arttenders en de Vlaamse kunstenares Alex Verhaest. In de compositie zijn 1.800 planten en bomen verwerkt. Na de expo komen er tachtig huurappartementen in de woontoren. De kwartiermaker kijkt naar de eerste roze beton van het kunstpaviljoen dat zonet in het water is geplaatst. ‘Die kleur heeft Studio Ossidiana, het architectenbureau dat het kunstpaviljoen heeft ontworpen, uitgekozen. Opvallend, maar toch ook zacht, passend bij de omgeving. De ring bestaat deels uit tegels van klei, schelpen, aarde en houtskool en laat de zeebodem waar Flevoland uit is ontstaan zien. Het paviljoen van semitransparant polycarbonaat roept associaties op met kassen en geeft een mooie buiten en binnen ervaring. ’s Avonds moet het eruit gaan zien als een soort lampion op het water.’

 

‘Mijn leercurve gaat hier recht ophoog. Ik heb zoveel geleerd over de politieke context, het bouwen van een museaal pand en opzetten van een organisatie. Ik ben zowel strategisch bezig en sta daarnaast met mijn laarzen in de klei, letterlijk.’

​

Land art

Als de businesscase is afgeleverd en goedgekeurd door de gemeenteraad en provinciale staten verandert de rol van kwartiermaker en wordt Denise de Boer ook de beoogd directeur van het grote kunstmuseum van Flevoland. ‘Ik kijk daar enorm naar uit’, zeg ze, ‘maar alles tijdens dit traject is al interessant. Mijn leercurve gaat hier recht ophoog. Ik heb zoveel geleerd over de politieke context, het bouwen van een museaal pand en opzetten van een organisatie. Ik ben zowel strategisch bezig en sta daarnaast met mijn laarzen in de klei, letterlijk en figuurlijk.’ Op weg naar een van de meest bijzondere land art kunstwerken van Flevoland vertelt Denise over de plaats van de land art collectie van de provincie. ‘Flevoland wordt internationaal gezien als een bijzondere plek van land art kunst. Nergens anders ter wereld kan je de hele land art collectie in een dag bekijken. Land art is kunst waarbij er door kunstenaars ingrepen worden gedaan in het landschap. Die kunstvorm begon in de jaren zestig van de vorige eeuw en is inmiddels opgerekt. Het enorme sculptuur Exposure, van de hurkende man van Antony Gormley, is daar een prachtig voorbeeld van, ook dat beeld leert je anders naar het landschap kijken. De Groene Kathedraal van Marinus Boezem is een ander voorbeeld. Hier in Flevoland hebben we inmiddels tien land art kunstwerken en we willen de collectie op termijn laten groeien.’ 

 

‘Bij Oosterwold, de woonwijk van doe-het-zelfgebiedsontwikkeling is alles zoveel mogelijk duurzaam, ecologisch en zelfvoorzienend en kunnen mensen binnen kaders die zijn gesteld door de overheid hun eigen woondroom invullen. Soms lukt dat en soms kent het wat meer uitdaging.’ 

​

Aangekomen bij een bos bomen dat eruitziet als een grote kathedraal vertelt Denise over het beroemde land art project de Groene Kathedraal. ‘Iedere stad heeft een kathedraal nodig, dus ook Almere, zo vertelde kunstenaar Marinus Boezem toen hij zijn kathedraal van bomen ging bouwen in 1987. Het zou er tijdelijk staan, maar er is met toestemming van de kunstenaar besloten om het langer te laten staan en de dode populieren te vervangen. Ik deel met Boezem de liefde voor kathedralen. Je staat hier onder de bomen alsof je daadwerkelijk in de kathedraal staat van de Notre-Dame in Reims. Maar hier doen alle elementen mee. Je hoort de blaadjes ritselen en voelt de druppels als het regent. De kathedraal willen we net als de andere landart kunstwerken van de provincie inzetten als onderdeel van het museum. Ook dit is immersieve kunst, een ruimtelijke en zintuigelijke ervaring, je kunt erin en bent er onderdeel van. Als museum willen we de land art werken op verschillende manieren laten ervaren. Zo gaan we hier een kunstinstallatie neerzetten van het collectief Walden. Zij hebben een preekgestoelte met een houtkachel gemaakt met bankjes die eigenlijk radiatoren zijn. Ze vragen aandacht voor de opwarming van de aarde. Voor ons is het om hier hartje winter de kathedraal te verwarmen. Met de mensen van de wijk Oosterwold gaan we daarvoor een programma ontwikkelen. Iedereen uit Almere nodigen we daarvoor uit. Het leuke is dat de landschapskunstwerken van Flevoland, die er soms decennia staan, historische diepte geven aan wat we willen doen met het nieuwe museum dat nu nog moeten worden gebouwd. Alles komt hier samen.’  

​

​