Mecenas
‘Ik geloof niet in mecenassen, ook niet van de overheid. Ik vind niet dat geld dat in de kunst gaat hush money moet zijn, maar geld moet zijn waarmee je echt iets kunt bereiken. Geen geld dat je krijgt om vervolgens je mond te houden, maar geld waarmee je de dialoog aangaat. Mijn rol als kunstenaar is niet om als een puber tegen alles aan te schoppen, ook niet als een reclamebureau zorgen dat je geliefd wordt en met alle winden meewaait. De truc is vrij te zijn op alle niveaus.’
Macht
‘Bij Machiavelli denken mensen aan de zin ‘het doel heiligt de middelen’. Dat zou de boodschap zijn van zijn boek Il Principe. Maar dat heeft hij nergens geschreven. Hij heeft dat boek geschreven toen hij was ontslagen door Lorenzo de’ Medici en hem advies ging geven hoe je een goede leider kon zijn. In zijn andere werk, Discorsi, schrijft hij dat de beste leider iemand is die macht afstaat aan zijn volk. Dat maakt een volk sterk. Maar dat is niet blijven hangen.’
De wandeling met Lucas De Man, regisseur, presentator en theatermaker
‘Kunst lost niets op, maar creëert erkenning van ons mens-zijn’
Tekst & foto's van Koos de Wilt voor Collect
De wandeling begint aan het Gustav Mahlerplein op de Zuidas, de plek waaromheen de meest prominente advocatenkantoren, banken en financiële partijen hun thuisbasis hebben. Hier een kunstenaar vinden is op zijn minst bijzonder te noemen. Toch wilde de Vlaming Lucas De Man juist hier wandelen. ‘Ik vind dat kunstenaars zoveel mogelijk uit hun eigen wereld moet stappen. Tenminste als ze echt iets willen bereiken en niet alleen lof willen oogsten van collega-kunstenaars. Als je bakker bent, moet je ook niet alleen in een dorp met bakkers wonen om elkaars brood te laten eten. Ik wil hier zijn omdat ik het enerzijds verschrikkelijk vind, maar het ook een plek is waar gewoon mensen werken. Het is nu nog een plek zonder ziel, het gaat alleen om geld verdienen, maar staat ook symbool voor deze tijd van overgang. Ik wil als kunstenaar contact maken met de mensen die hier zijn, ik wil die wereld snappen.’
‘Ik heb niks tegen rijkdom, ik ken veel rijke mensen, maar tachtig procent van de mensen heeft die rijkdom geërfd, daar hebben ze niks voor hoeven te doen. Die mensen zijn niet beter dan anderen.'
Lucas De Man is oprichter en artistiek leider van de stichting Nieuwe Helden, een groep kunstenaars een die projecten en installaties creëert bedoeld om de publieke ruimte vorm te geven en de dialoog te promoten. De Man kijkt uit over een uitgestorven plein met hier en daar iemand in pak met een rolkoffer. ‘Op dit moment is de kunst hier zo abstract dat niemand weet wat het is, het gaat geen dialoog aan met de mensen die er langs lopen. Alles is er zo gemaakt dat het niet stoort, maar dat je er ook zeker niet te lang blijft. Je loopt er overheen op weg naar iets anders. Een kop koffie kopen is hier ook gewoon niet te betalen voor gewone mensen. Ik heb niks tegen rijkdom, ik ken veel rijke mensen, maar tachtig procent van de mensen heeft die rijkdom geërfd, daar hebben ze niks voor hoeven te doen. Die mensen zijn niet beter dan anderen. Toch voelen ze dat vaak wel en vinden dan dat die anderen geen gebruik mogen maken van deze publieke ruimte. Iedereen moet hier kunnen komen. David van Traa is directeur van de Zuidas moet al de krachten die hier zijn bij elkaar proberen te brengen. Een enorm ingewikkelde taak waarbij hij kwetsbaarheid probeert te brengen op de apenrots. Je kan dat op vele manieren kunnen tegengaan, een voorbeeld zou kunnen zijn dat je picnicbankjes neerzet waarbij je je eigen koffie mee kunt nemen. Dan gaat het plein leven, voor iedereen.’
'Het is 'fuck the system, within the system'. Dat is wat alle grote kunstenaars hebben gedaan.'
Kwetsbaar zijn
De regisseur, presentator en theatermaker wandelt tussen enorme torens aan de Gustav Mahlerlaan. ‘De Zuidas kan een tweede centrum van de stad worden. Als je het niet goed doet, verdiep je de scheiding met de woonwijk aan de andere kant van de Boelelaan. Kunst kan daarbij een rol spelen. Maar dan niet de kunst die de kloof verdiept, maar kunst die verbinding legt. Dat is voor mij de echte functie van kunst. Kunst lost niets op, maar creëert erkenning van ons mens-zijn en dat je dat mag delen. Ik ben absoluut voor subsidies, maar veel kunstenaars dienen met hun subsidie vooral het doel van het systeem terwijl een echte kunstenaar alsnog dat systeem bevraagt. Een kunstenaars moet denken en werken vanuit vrijheid, vanuit onafhankelijkheid. Ze moeten een verhaal hebben naast het hebben van een ambacht. De elite van nu associeert zich niet eens meer met de kunst. In tijden van voorspoed is er niet zoveel behoefte aan kunstenaars, in tijden van crisis en verandering des te meer.’
‘Pieter Breughel was zo’n iemand die een paar steentjes heeft verlegd.’
Amsterdamse Football Club
We steken het kruispunt over van de Beethovenstraat richting de velden van de Amsterdamse Football Club en De Man wijst naar de andere kant van de Boelelaan waar sociale woningblokken staan. ‘Daar wonen mensen die er naar kijken en er nu eigenlijk niet bij horen. De aantrekkingskracht van Amsterdam is dat het een stad is waar er nog geen scherpe scheiding is tussen rijk en arm. Dat is een samenleving. Maar dat verandert in snel tempo. Toch is er hoop. De voetbalclub wilde niet weg en heeft allemaal rechtszaken gevoerd en heeft nu vier miljard gekregen voor de grond voor een paar voetbalvelden. Geweldig dat zo’n amateurclubje dat voor elkaar heeft gekregen tegen zo’n machtsblok. Dat is de mooiste fuck you ever.’
We lopen langs de tijdelijke Kindercampus Zuidas met spelende kinderen op een klimrek richting de Vivaldiwijk met de toren van Ernst & Young, een kantorencomplex van Spaces en daartussen de plek waar het European Medical Assiciation moet komen. Veel is nog braakliggend. ‘Ik hou heel erg van dit soort plekken waar nog van alles moet gaan gebeuren. Dat vind ik geweldig aan deze plek. Heel rauw en heerlijk lelijk.’ In de verte staat een het grootste hotel van Nederland in aanbouw, ontworpen door Rem Koolhaas. De Man: ‘Koolhaas maakt daarmee zijn pik nog langer. Maar nu is er een Thaise partij gekomen die het hotel heeft gekocht en het hotel helemaal op hun eigen manier gaat invullen. Heel lelijk allemaal, een kleurenkots met glitters en doodskoppen. Dat vindt Koolhaas natuurlijk vreselijk, maar het gaat wel gebeuren. Wie betaalt bepaalt. Zelfs de grote Koolhaas moet ervoor buigen.’
Fuck the system, within the system
De Man is gefascineerd door de kolossen van het kapitalisme die hier gebouwd worden. Wat doet het met hem? ‘Zeker als je hier loopt kun je heel pessimistisch worden. Je doet mee of je hoort hier niet. Maar je kan ook burgerlijke ongehoorzaam zijn en een paar steentjes anders neerleggen zodat je de stroom daadwerkelijk kunt veranderen. Ik heb topmensen ontmoet die dat hebben gedaan. John Hardy bijvoorbeeld, de man van de juwelierswinkels, die met zijn vermogen de green schools is begonnen en met zijn kinderen een imperium leidt om de wereld groener te maken. Ook de ondernemer die Spaces heeft opgezet, Rattan Chadha, is zo iemand. Die doet ook andere goeie dingen met zijn geld. Met een beetje cynisme blijf je fris, maar met alleen maar cynisme kom je nergens. Het is Fuck the system, within the system. Dat is wat alle grote kunstenaars hebben gedaan. Alleen op zo’n manier bereik je wat. De truc is nooit van iemand zijn, maar wel mee kunnen in een systeem, dan kun je echt iets veranderen. Mijn voorbeeld is Pieter Breughel die alle symboliek van zijn tijd gebuikte en daarmee gewone mensen ging schilderen. Dat werd ervoor niet gedaan. Hij schilderde voor het eerst zoiets simpels als een boerenbruiloft. Dat sloeg aan bij de elite en gaf bij die mensen gewone mensen een gezicht. Breughel was zo’n iemand die een paar steentjes heeft verlegd.’
Van der Valk
We zijn aangekomen bij een bouwput waar op dit moment gebouwd wordt aan een nieuw luxueus Van der Valk hotel. De Man: ‘De architect Wiel Arets kreeg de opdracht om hier een hotel te bouwen en hij vertelde dat hij dat voor Van der Valk wilde doen. Omdat het een familiebedrijf is, een bedrijf met geld én met menselijke waarden. Bedrijven die hier mogen bouwen moeten aan social return doen, iets terugdoen aan de maatschappij. Freek van der Valk ken ik en vroeg mij of ik iets wilde bedenken wat ik met de drie ruimtes wilde doen. We hebben toen een buurtonderzoek gedaan en hebben toen een plan gemaakt met een urban garden met alleen maar kruiden die ook in het hotel gebruikt kunnen worden. In een andere ruimte maken we een kruidendrogerij en kamer met kruidenthee met mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Freek van der Valk is geen kunstkenner, maar gaat toch mee in deze plannen omdat het past bij de waarde van het familiebedrijf.’
We wandelen terug naar het George Gerswinplein en gaan zitten op de bankjes met uitzicht op de Symphony, de enorme oranje kantoortoren die symbool stonden voor de vastgoedfraude. Wat wil jij zelf bereiken als kunstenaar? De Man: ‘Mijn doel is niet groots worden. Mijn doel is zo goed mogelijk Lucas De Man te zijn. Dat ik kan doen waar ik zin in heb, anders doe ik het niet meer. En natuurlijk heb ik daar dan middelen voor nodig om het te kunnen doen en soms heb je dan partners nodig en soms moet je zelf investeren.’
Op weg naar zijn fiets wordt DE Man aangesproken door een man in pak met rolkoffer. Of De Man weet waar het Crown Plaza Hotel is. Dat weet hij wel, het kent de weg hier.