​

De directeur van DIVA, museum voor diamant, juwelen en zilver, start haar wandeling

voor het gebouw van het Antwerp World Diamond Centre (AWDC), de sectororganisatie

die de 1600 Antwerpse diamantbedrijven en dienstverleners vertegenwoordigt. Hier in

en om het gebouw heen bevindt zich het episch centrum van de diamanthandel van de

wereld, zo legt Eva Olde Monnikhof uit als ze naar naar de Antwerpse Diamantbeurs

wandelt even verderop, een van de 4 diamantbeurzen van Antwerpen: ‘87 procent van

de ruwe diamanten van de wereld worden hier verhandeld en daarnaast de helft van de

geslepen diamanten. Waar er in Amsterdam voor een bedrag van 500 miljoen dollar

wordt verhandeld, is dat hier in Antwerpen 48 miljard, per dag gaat het om een waarde

van 175 miljoen dollar.’ De reden dat Antwerpen de rol van diamantenhoofdstad van

Amsterdamdam heeft overgenomen, heeft in een belangrijke mate te maken met

Camille Huysmans, zo legt de museumdirecteur uit. ‘Deze socialistische burgermeester

heeft zich zowel vóór als na de Tweede Wereldoorlog ingezet voor de Joodse

gemeenschap. Hier in Antwerpen zag hij al snel in dat de razzia’s niet veel goeds

beloofden en ageerde ertegen. Na de oorlog kregen de Joodse kampoverlevers mede

door zijn handelen een woning en geld.’ De van oorsprong Leidse museumdirecteur

voelt zich verbonden met de Vlaamse stad met dit verleden. ‘Ik ben ooit rechten,

politicologie en bestuurskunde gaan studeren door Kafka’s Het Proces, een roman over

wat een systeem een individu kan aandoen. Ik heb hier een gezonde argwaan tegen de

gevestigde orde aan over gehouden die aansluit op het karakter van de stad en zijn

inwoners.’

​

Joden en Indiërs

​

Eva Olde Monnikhof is in gezelschap van David Gotlib, voorzitter van het Antwerp

World Diamond Centre (AWDC) en van de Antwerpse Diamantbeurs. Zijn grootvader

was een van de Joden die is geholpen en al snel na de oorlog het geld terugstortte aan

de gemeente, zo vertelt de diamantair. Zelf is hij inmiddels van de derde generatie van

een familie van diamanthandelaren en is het creatieve brein achter een gelijknamig

sieradenmerk David Gotlib. Hij kent de geschiedenis van de diamantwereld goed. ‘Toen

er nog geen spoorwegen waren, lag het centrum van de diamantindustrie aan de

Schelde. Nu dus aan het spoor waardoor handelaren uit de hele wereld geen tijd

hoefden te verliezen. Hier komen meer dan honderd nationaliteiten over de vloer, heel

veel daarvan zijn Joods of Indiaas.’ Waarom zijn Joden eigenlijk zo sterk

vertegenwoordigd in deze handel? Gotlib: ‘Joden zijn van oudsher een nomadisch volk,

zonder land. Waar ze zich vestigden, mochten ze vaak alleen maar actief zijn in handel

en bankieren. En door de nomadische achtergrond waren er al eeuwenlang

handelscontacten met verre gebieden. Daarnaast waren Joden vaak ook heel goed

geschoold en het bewerken van diamanten is werk waar veel wiskundige en fysische

kennis bij vereist is.’ Eva vult aan: ‘Interessant is ook dat in de Napoleontische tijd de

Joodse gemeenschap ook gewone burgerrechten kreeg en ze door hun geletterdheid al

snel grote sprongen maakten op de sociale ladder. Een positie die de joden overigens

niet altijd werd gegund.’

 

’87 procent van de ruwe diamanten van de wereld worden hier verhandeld en

daarnaast de helft van de geslepen diamanten.’

​

De museumdirecteur vertelt verder over de geschiedenis van diamanthandel. ’De eerste

diamanten kwamen uit India en belandden via de Zijderoute in Europa. Eerst via

Venetië waar de diamanten op het San Marco plein werden verhandeld. Later, toen er

door de Portugese zeevaarder Vasco da Gama een zeeroute naar India was gevonden,

werd de handel in diamanten door de Sefardische Joden, afkomstig van het Iberisch

schiereiland, overgenomen. In de vijftiende en zestiende eeuw vestigde de

diamanthandel zich hier in Antwerpen. Antwerpen was onderdeel van de Nederlanden

waar vrijheid van religie was en de Joodse diamantairs zich aan de Spaanse Inquisitie

konden onttrekken. Hier in de stad, aan de haven, was al een rijke handel in

luxegoederen en de diamanten pasten daar goed bij.’

​

Vertrouwen

We belandden op de grote beursvloer van de Antwerpse diamantbeurs, een plek waar

normaal gesproken alleen leden mogen komen. Het is er rustig met hier en daar wat​ mannen. David: ‘Met name bij de ingang was het vroeger altijd heel druk met

handelaren. Voor dit gebouw zijn deuren opende in 1921 werden de diamanten op

verschillende plekken in de stad verhandeld. Dit werd de nieuwe plek waar op een

veilige manier zaken konden worden gedaan.’ Eén zijde van de enorme hal bestaat uit

voornamelijk glas waar het noorderlicht naar binnen komt. ‘Dat licht, specifiek dat van

elf uur ‘s ochtends, is het licht waarbij de stenen het beste beoordeeld kunnen worden.

Philips heeft het ochtendlicht uit deze zaal nagemaakt om diamantlampen te maken die

overal ter wereld worden gebruikt om diamant te beoordelen. De kleur van het licht

heet diamond white. Nu functioneren de tafels vooral als een plek waar de handelaren

nieuwtjes uitwisselen en contact onderhouden met elkaar.’ Gotlib begroet twee Indiase

handelaren die een paar briefjes verscheuren. Na het schudden van handen legt hij uit

wat ze deden: ’Door het verscheuren van deze papieren wordt een koop tenietgedaan en

worden de diamanten teruggeven die niet helemaal aan de verwachtingen voldeden. De

briefjes zijn waardepapieren aan toonder.’

 

‘Bij goud kan er sprake zijn van handelen in paniek, bij handel in diamanten gaat het over emotie.’

​

Vooral het persoonlijk contact is belangrijk in de diamanthandel, benadrukt Gotlib: ‘Die

is gebaseerd op vertrouwen, het vertrouwen zoals dat binnen een familie bestaat.’ Hij

wijst naar een wand met foto’s, de wall of shame, foto’s van mensen die het wereldwijd

hebben verbruid en uit de handel zijn gezet en daar altijd zichtbaar met foto blijven

hangen. Een stukje verderop aan de wand foto’s van aspirant leden die daar een paar

maanden blijven hangen. Gotlib: ‘Iedereen ziet dan wie erbij komt en kan eventueel

bezwaar maken als er sprake zou zijn van iemand die het vertrouwen niet waard is.

Vertrouwen is alles en wij kunnen door dit systeem ook snel handelen als iets niet in de

haak is, sneller dan een rechtbank.’ Eva: ‘Dat is wel te begrijpen. Het gaat in de

diamanthandel al snel over honderdduizenden of miljoenen euro’s en waar het om veel

geld gaat, heeft dat aantrekkingskracht op niet zo frisse mensen.’

​

Diana en Kardashian

’De handel in diamanten werkt als een kanarie in de mijn’, zegt Gotlib. ‘Beter nog dan

de handel in goud. Bij goud kan er sprake zijn van handelen in paniek, bij handel in

diamanten gaat het over emotie. Als de handel in diamanten stopt, dan komt er een

recessie aan. Het is niet zo dat de prijzen dan dalen, alleen de handel houdt dan op. Op

dit moment komt de handel weer een beetje op gang, een goed teken.’

​

De museumdirecteur neemt afscheid van de diamantair en vertelt over hoe, naast de

handel erin, de belangstelling voor diamanten een eigen dynamiek heeft. ‘Er kan ineens

belangstelling voor bepaalde diamanten als Jennifer Lopez een 8,5 karaat blauwe

verlovingsring krijgt van Marc Anthony, een roze diamant van Harry Winston of een

tussen de 11 en 15 karaat emerald cut in lichtroze van Alex Rodriguez. Of als Lady Gaga

een gele diamant van dertig miljoen dollar draagt tijdens de Oscars, eentje die in 1961

was gedragen door Audrey Hepburn. Ook het kruis dat Diana ooit droeg en dat nu is

aangekocht door Kim Kardashian zorgt voor bijzondere belangstelling. Grappig is ook

dat met de opkomst van synthetische diamanten er juist meer belangstelling is voor een

niet perfecte echte steen.’

 

‘Er kan ineens belangstelling zijn voor groene diamanten als Jennifer Lopez een 8,5 karaat diamanten verlovingsring krijgt van haar geliefde Ben Affleck.’

​

Na de beveiligingspoorten van de beurs belandt de museumdirecteur op de

Hoveniersstraat, het episch centrum van de Antwerpse diamanthandel en wandelt langs

de synagoge. ‘Hier op deze plaats vond in 1981 een aanslag plaats waar door een toeval

slechts een paar doden vielen. Deze plek is met eindeloos veel beveiligingscamera’s

misschien wel de meest beveiligde straat van de stad’, zegt ze als ze langs een paar

politieauto’s loopt die voor en achter een waardetransportauto staan geparkeerd.

​

Kwaliteitsaanduidingen

Eva draait de Vestingstraat in, een straat waar alles en iedereen te maken heeft met de

diamanthandel. Ze gaat voor een van de etalages staan en wijst. ’Kijk, hier zie je op de

kaartjes alles wat je moet weten. Ten eerste gaat het over gewicht, de

karaatsaanduiding. Verder is er een aanduiding over de kleur. Het beste is hier de D.

Daarnaast informatie over de helderheid, de clarity, met als het meest perfecte de

aanduiding LC. Als laatste heb je een aanduiding over de zogenaamde cut. Dat gaat

over hoe de steen is geslepen. Dat is dus de toevoeging van de mens. Hier betekent de

letters EXC dat die excellent is geslepen en VG betekent very good. Deze kaartjes zijn

certificaten die je kan zien als het paspoort van een diamant en zijn bepalend voor de

waarde van een steen. De HRD (Hoge Raad voor Diamant) in Antwerpen en de GIA

(Gemological Institute of America) in Amerika leveren ‘s werelds meest gerespecteerde

diamantcertificaten.’

 

In de Lange Kievitstraat stelt Eva voor wat te gaan lunchen bij Hoffy’s, het restaurant

van twee chassidische broers die op de Belgische televisie een kookprogramma hadden.​ Ze is er een bekend gezicht en aan tafel vertelt ze over de kernthema’s van haar

museum: zilver, juwelen en diamanten. ‘Zilver lijkt nog het meeste op de hedendaagse

kunstwereld waarin ik lange tijd heb gewerkt. Veel zilverkunstenaars zitten ook bij

hedendaagse kunstgaleristen. Het is de wereld waar de kunstenaars weten om te gaan

met ovens en het bewerken van het metaal. De wereld van juwelen is een meer chique

en verfijnde wereld van vooral Italiaanse en Franse ontwerpers en merken als Cartier

en Van Cleef. De wereld van diamanten ten slotte is er eentje van techniek en ambacht,

van mensen die hard aan het werk zijn. Hier zijn de mannen nog steeds vaak de slijpers

en handelaren en spelen vrouwen meestal een sleutelrol in het beoordelen van de kleur

van de diamant. In ons museum komen die werelden bij elkaar en het leuke is dat

mensen uit die verschillende bloedgroepen ook steeds meer met elkaar in contact

treden.’

​

Lodewyk van Bercken

Na de lunch neemt de museumdirecteur haar gast mee naar de Meir, langs beelden van

David Teniers en Antoon van Dyck en langs indrukwekkende fin de siecle architectuur.

Ondertussen legt ze uit hoe een Rotterdamse met een carrière in de hedendaagse

kunstwereld directeur heeft kunnen worden van een Belgisch museum van diamanten,

juwelen en zilver. ‘Daar was ik indertijd ook wel verbaasd over en daarom was ik ook zo

relaxed de sollicitatieprocedure ingegaan. Hahaha. Ik denk dat het belangrijk is dat je in

deze functie naast de kunst ook belangstelling moet hebben voor de handel en het

ambacht. Bij Joep van Lieshout deed ik van alles en zag ook dat veel van de kunst

ambachtelijk tot stand kwam door een team van vaklieden. Vanaf mijn zesde maakte ik

zelf ook sierraden, in mijn studententijd heb ik er zelfs mijn geld mee verdiend. Toen ik

ben aangenomen, heb ik een opleiding gevolgd om diamond grader te worden. Tijdens

die studie gaat het over kennis, maar vooral leer je er door de loupe kijken. Het

menselijk oog blijkt niet te kunnen worden geëvenaard door welke computer dan ook.

Wat kwaliteit is, leer je door eindeloos veel kijken.’

Eva komt aan bij een indrukwekkend pand van juweliershuis Slaets. De opdrachtgever

van dit monumentale pand uit 1902 was de diamantair Louis Coetermans, beter bekend

als ‘Prins Diamant’. Hij had een van de belangrijkste diamantbedrijven van zijn tijd en

was consul-generaal van Perzië. Eva wijst op de gevel naar een beeld van Lodewyk van

Bercken, de man die in 1456 een nieuwe methode ontdekte om diamant te slijpen.

​

Binnen wordt de museumdirecteur ontvangen door Marten Slaets, de vierde generatie

van het juweliersgeslacht Slaets. De juwelier neemt zijn gasten mee langs vitrines van

exclusieve merken, in een pand waar ooit een club was gevestigd en waar

diamanthandelaars ongestoord zaken konden doen met buitenlandse klanten. Eva: ’Dit

is nu een plek waar je nu de meest exclusieve merken bij elkaar ziet en kunt kopen. Het

museum is aan de andere kant is de plek waar we laten zien hoe dingen zijn gemaakt en

wat hun verhalen zijn. Bij ons kunnen de bezoekers heel dichtbij komen en zien wat er

allemaal komt kijken bij het maken ervan. We hebben zelfs een eigen atelier waar

mensen er met hun neuzen bovenop kunnen zitten. Ons museum wil het visitekaartje

zijn van de Antwerpse wereld van zilver, juwelen en diamanten. Op andere plekken kun

je dan je inkopen doen...'

​

​

DIVA, museum voor diamant, juwelen en zilver

Suikerrui 17/19

2000 Antwerpen

​

[2023]

​

​