‘Kunst gaat over de grote thema’s van het leven’
Topman Unilever Antony Burgmans over kunst en zakendoen

Mijn belangstelling voor kunst is begonnen met muziek. Wat begon met The Beatles heeft zich langzaam maar zeker uitgebreid naar klassieke muziek. In mijn geval vooral opera, omdat die de grote thema’s van het leven aan de orde stelt. Kunstzinnig, erg ingrijpend en erg emotioneel. De belangstelling voor kunst ontwikkelt zich in de loop van je leven steeds meer. Het is net als vis eten, dat vind je ook niet lekker als je jong bent. Als je ouder wordt, ga je dat steeds meer waarderen. Je gaat de thema’s in de kunst steeds meer herkennen. Het klinkt misschien een beetje opa-achtig, maar met volwassen worden ga je dingen steeds scherper zien.

​

Zonder dat ik me een operakenner zou willen noemen, voel ik vrij snel aan waar het over gaat en wat de issues zijn in zo’n stuk. Mensen denken vaak dat het in een functie als de mijne alleen gaat om de cijfers. Dat is een grote misvatting. Het gaat vooral om de mensen. Je doet dingen met mensen, door mensen en voor mensen. De drama’s en successen maak je hier ook mee. Je ziet ook de betrekkelijkheid van het een en ander in vergelijking tot de thema’s die in de opera aan de orde worden gesteld. In opera’s gaat het over kwesties als leven en dood, over de zin van het bestaan, over liefdesrelaties en dergelijke. Dat zijn zaken die echt ingrijpend zijn en me echt boeien. In de schilderkunst word ik het meest geraakt door het Franse impressionisme en de Hollandse Gouden Eeuw.

 

‘Als ik naar mijn dochter kijk die een sms’je leest, dan zie ik nog steeds een spanning die je ook ziet in het werk van Vermeer’

 

Ik ben voorzitter van het Bredius Museum, omdat ik vooral geïnteresseerd ben in de schilderkunst van de gewone mensen. Niet van hofkunst of kerkelijke kunst, dus kunst die de glorie van de machthebbers of van de kerk uitbeeldt. Ik ben laatst in de Sixtijnse Kapel geweest in het Vaticaan. Die is schitterend, maar allemaal ter ere en meerdere glorie van de paus. Michelangelo kon Dante uit zijn hoofd citeren, maar had in zijn dagelijkse bestaan geen keuze en moest werken voor de machthebbers van de dag en hun glorie uitbeelden.

​

Kunst die de thema’s van alledag aansnijdt boeit mij veel meer, zoals de koopman met zijn gezin of bij Vermeer een schilderij van een vrouw die een brief leest. Dat zijn aspecten die vroeger belangrijk waren en nu nog steeds. Als ik naar mijn dochter kijk die een sms’je leest, dan zie ik nog steeds een spanning die je ook ziet in het werk van Vermeer. Dat zijn gewone dagelijkse thema’s die toch een heel mysterie laten zien. Wat leest ze? Wat is de boodschap? Dat heb je bij het impressionisme ook. Daar zie je de omslag naar thema’s uit het leven, thema’s die op een gevoelsmatige manier worden neergezet. En zelfs Jeroen Bosch pakte die levenskwesties al op. Die man leefde honderden jaren geleden en had het precies door: de angsten van de mensen en het dagelijks leven. Het zijn angsten voor de dood en het hellevuur. Mensen blijven toch mensen.

 

‘Michelangelo kon Dante uit zijn hoofd citeren, maar had in zijn dagelijkse bestaan geen keuze en moest werken voor de machthebbers van de dag en hun glorie uitbeelden.’

 

In kunst moet ik me herkennen, ook gevoelsmatig. Als je die oude beelden uit het dagelijks leven ziet of landschappen uit de zeventiende eeuw, dan vraag ik me weleens af of het sindsdien allemaal vooruitgang is geweest of achteruitgang. Ik zet heel duidelijk kanttekeningen bij een aantal dingen die op dit moment gebeuren in de samenleving. De slordigheid waarmee wij met de natuur omgaan, vind ik beangstigend. Mijn schrikbeeld is dat we op een geven moment ergens in een betonnen woestenij terechtkomen waarin we heel slecht zullen herkennen wat onze binding met het verleden is geweest, cultureel, maar ook als het gaat om de natuur. Ik zie dat niet als onontkoombaar. Daar kunnen we zeker wat aan doen. En dat moet ook! Als je in de natuur bent, voel je dat de natuur groeit zonder verwoesting en zonder verkwisting. Biodiversiteit is het antwoord van de natuur van groeien zonder verwoesting. Dat hebben we als mens nog niet voor elkaar gekregen. Het gaat om duurzaamheid, ook in ons doen en laten binnen deze organisatie. Als je zo’n schilderij uit de zeventiende eeuw ziet en je herkent een aantal steunpunten, zoals de Sint Jan of de Sint Bavo, dan zie je wat er allemaal verdwenen is. Of dat allemaal goed is geweest, vraag ik me af. Het concept dat wij bovenaan de keten staan, is een onzinnig concept. Wij zijn onderdeel van de natuur, niet meer en niet minder. Maar we zijn de natuur op een gegeven moment gaan domineren en als we niet oppassen, vagen we alles weg. We zijn als mens met onze emoties niet zo veel veranderd, maar hebben wel de macht gekregen de natuur te vernietigen. In de opera zie je dat thema’s die we driehonderd jaar geleden hadden, nog steeds de onze zijn. Het geeft je een gevoel dat je je plaats moet kennen.

​

‘Goh, dat is dus de grote baas, die zal de hele dag wel bezig zijn met de baas spelen’. Dat is een volkomen, maar dan ook volkomen fout beeld!

​

In mijn functie moet ik mijn plaats ook kennen, zowel mijn mogelijkheden als mijn beperkingen. Of zoals Goethe zei: ‘In der Beschränkung zeigt sich der Meister.’ Het is mijn taak om toe te zien dat de organisatie efficiënt en effectief is en dat mens er gemotiveerd zijn en met plezier werken. In feite moet ik mij dienstbaar opstellen ten opzichte van mijn organisatie. Er zijn heel veel mensen van buiten het bedrijfsleven die tegen mij aankijken als van ‘Goh, dat is dus de grote baas, die zal de hele dag wel bezig zijn met de baas spelen’. Dat is een volkomen, maar dan ook volkomen fout beeld! Als ik dat beeld zou proberen na te volgen zou dat zeer destructief zijn! Je moet je juist dienstbaar opstellen ten opzichte van de organisatie waarvan je het voorrecht hebt gekregen om daar leiding aan te geven. Dat is het begrip dat je onderdeel bent van de natuur. Het besef dat je niet aan de bovenkant staat.

​

Ik geloof daarom dat je alles wat leeft met een zekere mate van waardigheid moet behandelen. Ook dieren bijvoorbeeld. Ik heb er geen enkele moeite mee dat dieren een onderdeel vormen van onze voedselketen, dat is al miljoenen jaren zo. Maar ik vind wel dat je het dier met waardigheid moet behandelen. De vraag is of wij dat in onze samenleving wel voldoende doen met onze kistkalveren en legbatterijen. Bij Unilever proberen we heel duidelijk op gevoelens in de samenleving te reageren. Mensen verlangen dat voeding duurzaam is geproduceerd. Je hoopt dat we dat initiërend doen, soms is het anticiperend en soms is het een reactie op wat in de maatschappij gebeurt. Wij hopen dat we voor de buitenwereld een open bedrijf zijn, we hebben ook niets waar we ons voor moeten schamen.

​

Dat betekent overigens niet dat er soms niet iets fout gaat. Je moet bereid zijn om rekenschap af te leggen. Wij proberen onze mensen het gevoel te geven dat ze het zelf zijn die het verschil maken. Be yourself. We zoeken geen Antony Burgmans, die hebben we al. We zoeken jou. Dat proberen we in onze campagnes te laten zien. Dat raakt de kern van wat Unilever is. Wij kweken geen tinnen soldaatjes. Wij willen mensen die individuen blijven, wel goed in teamwerk samen kunnen werken, maar ook creatief kunnen blijven en aanvoelen dat zij het verschil uitmaken.

​

‘De Gouden Eeuw heeft laten zien dat vraag en aanbod
ook in de kunst goed op elkaar kunnen aansluiten.’

 

De Gouden Eeuw heeft laten zien dat vraag en aanbod ook in de kunst goed op elkaar kunnen aansluiten. Rembrandt en Frans Hals werkten ook in opdracht, maar als je hun werk ziet, dan zie je dat zij er iets heel bijzonders van maakten. Het is een creativiteit die in verhouding tot de markt staat, maar ook vernieuwend is. Ook bij Unilever is creativiteit heel belangrijk: in hoe je met elkaar omgaat en ook hoe je een merk opbouwt. Mensen kopen niet alleen een product omdat het een bepaalde hoeveelheid calorieën bevat, maar kopen het ook omdat ze van een merk houden, omdat het vertrouwen geeft en er een stukje emotie in zit. De creativiteit is daarbij essentieel.

​

Gedrevenheid is ook essentieel. Van Gogh heeft niks in opdracht gemaakt maar deed het puur uit passie. Pas toen hij goed en wel onder de groene zoden lag, begon zijn werk een beetje te verkopen. Guernica van Picasso is ook gemaakt uit passie, uit woede. Ook dat komt terug in ons werk. Ondernemen zonder passie bestaat niet. Zonder gedrevenheid wordt het schraal en steriel en red je het niet. Op mijn werkkamer heb ik een doek hangen van Jan Sluijters, een portret van zijn vrouw, dat doek is ook geschilderd met passie. Bij Unilever proberen we dat gevoel van passie ook te ontwikkelen, een klimaat van echt ondernemen. Een ondernemer is iemand die zelfstandig opereert, die creatief is en gedreven. Net als de genieën in de kunst moet je niet te veel problemen hebben om je nek uit te steken en fouten te durven maken. Het gaat om durven en moed hebben om je grenzen te verleggen. Die cultuur proberen we te creëren. Grenzen verleggen en durven is de connectie die we hebben met kunstenaars. Ook als ze door de samenleving slecht worden behandeld.

​

De impressionisten hadden, net als iedereen, ook behoefte aan erkenning, maar die kwam in het begin niet. Maar ze gingen toch door, want ze geloofden ergens in. Daar heb ik zeer veel bewondering voor. Vaak is de creatieve mens heel onzeker. Doe ik het nou wel goed? Grenzen verleggen en nieuwe dingen zoeken gaan gepaard met onzekerheid. Daar heb ik er wel veel respect voor als mensen dat op de koop toenemen. Mijn vader zat bij de koopvaardij. Altijd op zoek naar iets nieuws, naar nieuwe grenzen. Ik heb zestien jaar in het buitenland gewerkt en heb ook in het buitenland gestudeerd. Ik ben ook iemand die graag in beweging is, op zoek naar nieuwe dingen.

​

[2004]

​

​