Patrick Van Maris van Dijk (1961) werd in 2003 directeur van Sotheby’s in Amsterdam. Van 2008 tot 2012 was hij directeur van Sotheby’s Europa. De afgelopen vijf jaar is hij directeur van The European Fine Art Fair. Van Maris heeft aangekondigd dat hij eind mei na vijf jaar als president en chief executive Tefaf zal verlaten. Hij blijft in zijn functie om toezicht te houden op de volgende Tefaf Maastricht (7-15 maart) en Tefaf New York Spring (8-11 mei).
Patrick van Maris van Dijk, directeur van Tefaf
Het verhaal van zevenduizend jaar kunst
Wat wil de nieuwe vermogende verzamelaar eigenlijk? Wat zijn ontwikkelingen op de kunstmarkt? Hoe snel beweegt de beurs mee met de tijd? Een gesprek erover met de vertrekkend directeur van Tefaf Patrick van Maris van Dijk.
Interview: Koos de Wilt voor COLLECT (februari 2020)
Hoe heeft de kunstmarkt zich in de tijd dat u actief bent op de kunstmarkt?
‘Ik ben in de jaren tachtig als werkstudent begonnen bij Sotheby’s in Amsterdam. Toen was er nog een gigantisch aanbod van kunst in alle soorten en maten. In Nederland hadden we een middelmarkt en ondertussen ontwikkelden de Londense en New Yorkse kunstmarkt zich en namen de positie over van Parijs. Je had die tijd nog de academische verzamelaar die alles van zijn specialisme afwist en je had de interieurverzamelaar die voor zijn huis schilderijen, meubelstsukken, porselein, zilver en tapijten aanschafte. Dat is allemaal veranderd. De onderkant en de middelmarkt is verdwenen en er is een superspecialisme ontstaan met een focus op de top van de top. Maar de laatste tien à vijftien jaar zie je de interieurverzamelaar weer terugkomen, de eclectische verzamelaar. Geholpen door de markt waarbij handelaren hun klanten naar elkaars specialismen doorverwijzen.’
En dan is kunst natuurlijk een asset geworden?
‘De kunstmarkt volgt de financiële markten op zo’n zes tot acht maanden. De kunstmarkt zegt altijd veel over hoe men denkt over de conjunctuur. De Brexit heeft bijvoorbeeld invloed gehad op de UK-kunstmarkt. Die zijn nu dolblij dat er nu duidelijkheid is. Bijzonder is dat de old masters een soort veilige haven is voor beleggers. Die markt blijft heel stabiel, ook in roerige tijden.’
‘Bijzonder is dat de old masters een soort veilige haven is voor beleggers. Die markt blijft heel stabiel, ook in roerige tijden.’
De interieurverzamelaar van nu, is dat eenzelfde als vroeger?
‘Die van nu is meer geïnteresseerd in verhalen die er te vertellen zijn rondom de kunstvoorwerpen. Dat is andere kennis dan die van de academische kennis van vroeger. De kunsthandel moet niet alleen die diepgaande kennis hebben om de waarde te kunnen verantwoorden, maar moet ook die verhalen kunnen vertellen. De handelaar van nu moet ook bedreven zijn in storytelling. Ook met Tefaf gaan we ons daar steeds meer op richten. We hebben daarvoor iemand aangenomen die gedurende het hele jaar een VIP-programma gaat ontwikkelen, met het verhaal van zevenduizend jaar kunst. Maar we doen dat stap voor stap.’
Is er iets verloren gegaan met het verdwijnen van de academische verzamelaar?
‘Het is de realiteit. Vroeger hadden we hier in Nederland twee televisiezenders waar we massaal naar keken, tegenwoordig reist men de hele wereld over, zien we alles en is het onderwijs compleet veranderd, met totaal andere aandachtspunten. Dat heeft ervoor gezorgd dat de academische verzamelaar steeds minder voorkomt. Die verzamelaar moet zijn tijd verdelen. De nieuwe verzamelaar vindt kunst leuk, wil er verhalen over horen en ik denk dat er ook wel wat sociaal distinctieve gevoelens en investeringsgedachten meespelen. Maar het leuke is dat als je mensen binnen hebt en ze gaan kunst aanschaffen, ze zich ook gaan verdiepen.’
‘Tribal, decorative art, art deco en design zetten we nu ook bij elkaar en we merken dat modern en tribal art ook heel goed samengaan.’
Wat houdt die rol van de kunsthandelaar daarbij in?
‘In onze tijd is er zo veel informatie zo makkelijk te ontsluiten. De nieuwe generatie wil daar toegang toe hebben en wil weten waarom hij of zij die topprijs betaalt. Vroeger vertrouwde die misschien meer op het gezag van de kunsthandelaar. Dat neemt de nieuwe verzamelaar niet meer voor lief, de nieuwe verzamelaar wil echt begrijpen waarom die 50 duizend euro moet betalen voor een schilderij.’
Hoe anders is de nieuwe generatie?
‘Die is niet meer alleen gefocust op contemporary. En die proberen we ook te bedienen. De Tefaf is voorgekomen uit old masters en dat is nog steeds een buitengewoon stabiele markt waarbij de prijzen, los van conjuncturele ontwikkeling, stilletjes aan blijven stijgen. Daarnaast is er op onze beurs meer hedendaagse kunst bijgekomen die we de afgelopen jaren steeds meer naar een gelijkwaardig niveau van de oude meesters zijn gaan trekken. We willen zeker niet concurreren met Art Basel, maar wel vergelijkbare kwaliteit binnen hebben. We zijn nu van alle markten thuis in dezelfde kwaliteit. Hedendaagse kunstenaars als Damien Hirst en Jeff Koons zijn ook verzamelaars en kopen heel veel met een zwaartepunt op 17de en 18de eeuw. Zij kopen met een andere intentie dan de oude verzamelaar, maar inspireren veel andere verzamelaars.’
‘Tefaf New York trekt nieuwe mensen naar Maastricht. Amerikanen die nog nooit hadden gehoord van Tefaf hier, vliegen nu over voor een paar dagen.'
Hoe bedient de Tefaf de nieuwe verzamelaar?
‘De kracht van Tefaf is het overweldigende aanbod van het beste dat er te koop is. En dat op alle terreinen, van heel oud tot hedendaags. Maar we moeten ons ook ontwikkelen. Op Tefaf New York zijn we de kunst van handelaren van contemporary kunst gaan mengen met oude kunst. Dat was een absoluut succes, de handel en ons publiek vonden dat geweldig. Tribal, decorative art, art deco en design zetten we nu ook bij elkaar en we merken dat modern en tribal art ook heel goed samengaan.’
Tefaf opereert inmiddels een paar jaar in New York. Daar staan is duurder. Gaat dat goed?
‘Dat werkt geweldig. Voor een gemiddelde stand betaal je er zo’n 75 duizend dollar. In Maastricht is dat 40 duizend euro. Veel geld, maar het weerhoudt handelaren niet van om toch te komen. New York is zeer exclusief. Tefaf New York trekt nieuwe mensen naar Maastricht. Amerikanen die nog nooit hadden gehoord van Tefaf hier, vliegen nu over voor een paar dagen.’
Wat is de rol van rijke Chinezen op een beurs als Tefaf?
‘Wat wij hebben gezien is dat die eerst hun eigen cultuurgoed zijn gaan terugkopen, zoals Russen dat eerder ook al hebben gedaan. Daarna gaan ze door en komen dan via Impressionisten, contemporary bij old masters uit. Chinezen willen steeds meer de hele westerse kunstgeschiedenis bij elkaar kopen, ook voor de musea die ze bouwen. Ze zijn een belangrijke speler geworden.’
Hoe zorgt Tefaf dat alles wat aangeboden wordt ook deugt?
‘Ik durf wel te zeggen dat de vetting van Tefaf de beste is van de hele wereld. Nergens anders weten de kopers beter waar de spullen vandaan komen, wat hun provenance is. Vetting is voor Tefaf, zoals we dat noemen, een competitive distinguisher. Wij vliegen tweehonderd mensen in die twee dagen bezig zijn met de spullen onderzoeken. We willen er alles aan doen dat onze bezoekers zeker zijn over wat ze kopen.’
Ligt hier ook de reden dat de handelaren uit de vetting committees is gezet?
‘We hebben hier te maken met een paradox. Veel kennis ligt bij de handelaren, maar ze mogen niet in de vetting committees zitten. Dat lijkt vreemd. Maar we willen iedere vorm van belangenverstrengeling voorkomen en dat begrijpt de handel ook wel, maar het ligt gevoelig. We hebben een voortdurende dialoog om te kijken hoe we het beter kunnen doen, en we horen goed als academici zeggen dat op sommige gebieden de handel het beter weet. Daar moeten we wat mee doen natuurlijk. Misschien gaan we uiteindelijk besluiten om een of twee handelaren op te nemen in de vetting committees…